Wie stopt Xi Jinping in zijn ambitie om de wereldkaart te hertekenen en het Chinese model te exporteren? En vooral: hoe doe je dat? ‘Je moet China met gelijke munt betalen’, meent de Amerikaanse experte Elizabeth C. Economy.
Elizabeth C. Economy (59) is volgens het blad Politico ‘één van de tien namen die er toe doen in het Chinabeleid’. Meer dan twee decennia lang was ze verbonden aan de denktank Council on Foreign Relations, in 2020 vervoegde ze de Hoover Institution van Stanford University en momenteel werkt ze als China-adviseur voor de Amerikaanse minister van Handel.
Economy heeft zich nooit beperkt tot één aspect van de Chinese realiteit. In 2004 schetste ze China’s ecologische misère, een decennium later boog ze zich over de wereldwijde impact van ‘s lands razendsnelle groei en bodemloze honger naar grondstoffen. Vervolgens analyseerde ze hoe president en partijleider Xi Jinping een einde maakte aan dertig jaar van hervormingen en opendeurpolitiek. Zijn ‘Derde Revolutie’ – na die van Mao in 1949 en van Deng in 1978 – is er volgens haar een van ‘dramatische centralisering, opgevoerde staatsbemoeienis met alle maatschappelijke aspecten en de oprichting van een virtuele muur tegen het vrije verkeer van ideeën, cultuur en kapitaal’.
In haar nieuwe boek, ‘The world according to China’, argumenteert de onderzoekster dat Xi met een mengeling van soft, hard en sharp power de wereldorde wil herschikken. ‘In zijn droom van een ‘Grote Verjonging van de Chinese Natie is China de centrale wereldmacht, zowel in politieke, economische als culturele termen. Daarin is weinig ruimte voor de VS en zijn bondgenoten, noch voor de waarden en normen die zij onderschrijven’.
Om dat doel te bereiken, schrijft u, heeft China de manier gewijzigd waarop het wereldwijd zaken doet.
‘De strategie is een afspiegeling van het binnenlandse bestuursmodel: de partijstaat bestendigt bovenal de eigen macht en stelt zijn territoriale ambities voorop. De toegang tot de gigantische Chinese markt wordt gebruikt om evengoed landen als bedrijven tot volgzaamheid te dwingen. En dat alles wordt onderschraagd door een hoe langer hoe sterker leger’.
Zal dat lukken?
‘Xi denkt van wel. De verschuiving van het machtscentrum naar China is volgens hem ‘onvermijdelijk’ gezien de VS op zijn retour is. Er zijn evenwel signalen dat zijn zelfvertrouwen misplaatst is. Hoe groter Xi’s druk, hoe minder aantrekkelijk het Chinese kader wordt voor andere landen. Het samenspel van staatsmobilisatie en dwang dat binnenlands werkt, kan internationaal heel anders uitpakken. Naties hebben immers een keuzevrijheid waarover de Chinese burger niet beschikt’.
Hoe bedoelt u?
‘Kijk naar de pogingen in 2020 om de grote Chinese voorraden van beschermende gezichtsmaskers te gebruiken om het verhaal over de covid-pandemie te controleren, erkentelijkheid af te dwingen en de legitimiteit van de CCP te vergroten. Geconfronteerd met een dergelijke chantage hebben veel wereldleiders besloten om hun bevoorradingsketen uit China weg te halen of minstens te diversifiëren. Wat begon als een diplomatieke triomf, werd een débacle’.
De Chinese geldingsdrang heeft soms vreemde consequenties. Zelfs Hollywood heeft er last van.
‘Het gaat echt heel ver. In ‘Top Gun: Maverick’, het vervolg op de kassakraker uit de jaren tachtig dat volgend voorjaar uitkomt, moesten de vlaggen op het pilotenjack van Tom Cruise absoluut worden vervangen toen bleek dat het die van Japan en Taiwan waren. De Disneyfilm ‘Christopher Robin’ over het jongetje in de Winnie de Pooh-verhalen, is in China verboden wegens de link met de beer, waar Xi soms spottend mee wordt vergeleken. Zijn dat details? Het probleem is dat geen enkele Amerikaanse studio nog films zal maken over gevoelige onderwerpen. Wie dat doet, zet zijn carrière op het spel’.
Hoezo?
‘De Chinese box office is de tweede belangrijkste ter wereld. Tegen ’23 verwacht men 15,5 miljard dollar aan opbrengsten. Je ziet de heroriëntering nu al: films over ruimtemissies hebben niet toevallig Amerikaanse én Chinese teams. De redder is een Chinees, de schurk nooit. Bovendien werd in 2016 een wet goedgekeurd waardoor films de glorieuze Chinese cultuur moeten overbrengen en de kernwaarden van het socialisme promoten.
Respect voor China’s visie druist soms ook in tegen de belangen van andere landen. Toen bleek dat de kinderfilm ‘Abonimable’ een kaart toonde waarop de Zuid-Chinese Zee zonder meer Chinees territorium is, werd de prent in Vietnam, Maleisië en de Filippijnen verboden, gecensureerd of geboycot’.
De Amerikaanse NBA kan er evengoed van meespreken. Eén tweet in 2019 – waarin Daryl Morey, toenmalig manager van de Houston Rockets, de protesten in Hongkong steunde – en twee dagen later waren alle Chinese tv-uitzendingen van de matchen opgeschort. Kostenplaatje voor de NBA: een half miljard fans en 4 miljard dollar aan inkomsten kwijt.
‘Morey was er als de kippen bij om zich te excuseren, ook sterspeler James Harden zei: we verontschuldigen ons, we houden van China. Het haalde niets uit. Een jaar na de tweet werd de NBA-finale uitgezonden, maar ook het nieuwe seizoen kwam niet op de buis. Tencent streamt de wedstrijden wél, maar niet die van de Philadelphia 76-ers, waarvan Morey ondertussen manager is’.
Hoe ziet u de hele ophef rond tennisspeelster Peng Shuai, die spoorloos verdween na een seksuele aanklacht tegen de voormalige Chinese vicepremier Zhang Gaoli, en de forse reactie van de de Vrouwentennisbond WTA, die dreigde om de toernooien in China te annuleren?
‘Enerzijds is er het feit dat de positie van vrouwen in China sinds het aantreden van Xi sterk is verslechterd. Kijk naar de Global Gender Gap, die het Wereld Economisch Forum jaarlijks publiceert: China ging van de 73ste plaats in 2015 naar de 107de dit jaar. Er is ook veel online haat tegen vrouwen en onder de 25 machtigste Chinese leiders is er maar één vrouw. Anderzijds weten we natuurlijk dat je in China niet wegkomt met een frontale aanval tegen een topfunctionaris als ex-vice-premier Zhang. Het interessante was dat die WTA zo fel reageerde en dat het verhaal wereldwijd voorpaginanieuws was. Dat wijst op een groeiend inzicht inzake een regime dat mensen laat verdwijnen en dan business as usual wil’.
De WTA-reactie staat in scherp contrast met de houding van het Internationaal Olympisch Comitee (IOC), dat China nooit afvalt. Vanwaar dat verschil?
‘Dat heeft bovenal met het leiderschap binnen die instellingen te maken. Zij beslissen of ze hun waarden verdedigen dan wel aan commerciële belangen denken. Mijn onderzoek gaf vooral aan dat multinationals het veel moeilijker vinden om het hoofd te bieden aan de Chinese chantage dan soevereine staten. Tegelijk zie je dat die bedrijven vaak proberen om er een mouw aan te passen. Neem het dreigement aan 40 luchtvaartmaatschappijen om niet langer op China te mogen vliegen als ze Taiwan in hun communicatie als een soevereine staat erkennen. Japan Airlines handhaaft Taiwan wél op zijn Japanse site, niet op zijn Chinese. Andere maatschappijen zetten bij Hongkong en Taiwan de munteenheid, om aan te geven dat het niet zomaar delen van China zijn. Dat zijn kleine tekenen van verzet maar ze zijn niet onbelangrijk’.
Er valt weinig te beginnen tegen die Chinese dwingelandij
Juist wel. Getroffen bedrijven kunnen worden geholpen. En als China de import van goederen uit een land boycot, zoals gebeurde met Zuid-Korea (wegens de militaire samenwerking met de VS), de Filipijnen (wegens territoriumclaims in de Zuid-Chinese Zee) en Australië (wegens de vraag om een onderzoek naar de oorsprong van Covid), moet een collectief internationaal antwoord worden geformuleerd. Betalen met gelijke munt: met sancties of een boycot’.
U schrijft dat de kwestie Taiwan het grootste gevaar op oorlog in de regio inhoudt.
‘In alle Zoom-ontmoetingen die ik de voorbije twee jaar had met Chinese politicologen, was er niet één die me kon uitleggen wat dat ‘pad van vreedzame hereniging’ is waar Xi Jinping het om de haverklap over heeft. Hoezo vreedzaam: er zijn nog nooit zoveel Taiwanezen geweest als nu die radicaal tegen hereniging met China zijn. Uit onderzoek van deze zomer blijkt dat 63 procent van de Taiwanezen zichzelf alleen als Taiwanees ziet, 31 procent noemt zich Taiwanees én Chinees en niet meer dan 2,7 procent beschouwt zich als Chinees. Bovendien heeft iedereen gezien wat er met Hongkong gebeurde, dat vijftig jaar lang onder ‘Eén land, twee systemen’ zijn bestaande structuren zou behouden: die belofte is met de invoering van de Nationale Veiligheidswet in juli 2020 definitief begraven. Niet bepaald een aanlokkelijk vooruitzicht voor een nu de facto onafhankelijk land als Taiwan’.
Xi Jinping ziet hereniging met Taiwan als de fundamentele component van de Chinese verjonging.
‘En ook nog liefst zo snel mogelijk. Die hereniging wordt altijd weer ‘onafwendbaar’ genoemd en Xi sluit niet uit dat er desnoods geweld zal worden gebruikt. Ik zie geen gunstige uitkomst voor deze kwestie’.
Doet Washington genoeg?
‘Er worden grote inspanningen geleverd om Taiwan beter in te weven in het web van internationale integratie. Europa wordt aangespoord om zich sterker met Taiwan te verbinden en in de jongste Japanse beleidsnota van Defensie wordt het eiland voor het eerst ‘belangrijk voor de Japanse en de internationale veiligheid’ genoemd. Alleen is Xi bereid om veel op het spel te zetten om het eiland binnen te halen. Zelfs verregaande economische sancties hebben geen afschrikeffect, hij gokt erop dat de storm van internationale verontwaardiging na een eventuele invasie wel overwaait’.
Op welke termijn ziet u een dergelijk militair avontuur?
‘Ik denk niet dat Peking in de komende twee jaar tot actie overgaat, maar wel binnen het decennium. Xi wil ongetwijfeld eerst zijn positie verstevigen, zonder al te veel internationale turbulentie. Tevens moet hij zeker zijn dat China een militaire overwinning behaalt, en die garantie heeft hij nu naar verluidt nog niet’.
Eén van de manieren waarop China het internationale systeem ‘herschikt’ is via de benoeming van hoge functionarissen bij multilaterale instellingen. Zowel bij de FAO, de Internationale Telecom Unie (ITU) als de VN-organisatie voor Industriële Ontwikkeling en de luchtvaartkoepel ICAO bekleden Chinese ambtenaren topfuncties.
‘In de uitoefening van hun job staat het Chinese belang altijd voorop. Als vice-VN-secretaris-generaal verhinderde Wu Hongbo dat de Oeigoers dissident Dolkun Isa voor de VN kon getuigen, Cai Jinyong oefende druk uit zodat er leningen kwamen voor bedrijven die normaal niet pasten binnen de portfolio van de International Finance Corporation, een dochterafdeling van de Wereldbank’.
Met de in 2016 aangestelde Chinese Interpolbaas, Meng Hongwei, ging het evenwel mis. Hij verdween tijdens een Chinareis en werd in 2020 tot 13,5 jaar veroordeeld wegens corruptie. Zijn in Parijs onder politiebescherming wonende vrouw spreekt nu van een ‘monsterlijk Chinees regime’.
‘Maar onder Mengs leiderschap werd Interpol gebruikt voor China’s politieke en veiligheidsbelangen. Zo stelde Xi tijdens de grote Interpolconferentie van 2017 voor dat Huawei de communicatienetwerken van de organisatie zou verbeteren en dat 5.000 buitenlandse ordehandhavers in China zouden worden getraind. Bovendien zorgde Meng’s benoeming ook voor binnenlandse geloofwaardigheid’.
Hoe moet de internationale gemeenschap reageren op China’s strategische ambities?
‘Het vroegere ‘constructief engagement’ en Trump’s ‘compete, counter and contain’ hebben geen van beide gewerkt. Er is een positieve, proactieve visie nodig om de wereld een toekomst te geven. Uiteraard moet er een partnerschap zijn aangaande grote thema’s als klimaatsverandering maar de ruimte voor samenwerking met China is erg beperkt. Xi’s fundamentele vaststelling is dat de huidige internationale wereldorde onverenigbaar is met China wegens radicaal andere ideeën over internetbeleid, handel, investeringen en mensenrechten’.
Dat was vroeger niet anders
‘Sinds zijn aantreden breiden de rode lijnen zich uit. Elke kwestie wordt nu een bedreiging van Chinese soevereiniteit of sociale stabiliteit genoemd. Het Chinese autoritaire model wordt ook veel directer geëxporteerd via het Belt and Road Initiative (BRI). China stelt het voor als een wereldwijd, multilateraal initiatief maar de realiteit is anders. Het betreft een geheel van veelal ondoorzichtige bilaterale akkoorden binnen een Chinese raamwerk. Peking hertekent de wereldkaart niet louter met spoorlijnen, bruggen, optische vezelkabel, 5 G en (potentieel militaire) havens. Het bouwt een platform voor gedeelde politieke waarden. Dat is evenwel niet onverdeeld succesvol: uit recent onderzoek weten we dat 35 procent van alle BRI-projecten kampt met corruptieklachten, vervuiling en arbeidsonrust. In landen waar nieuwe politieke leiders aan de macht komen, zie je vaak pogingen om die te schrappen. In Maleisië werd voor 11,58 miljard aan BRI-plannen geannuleerd, in Kazakhstan en Bolivië voor zo’n 1,5 miljard’.
Waarom is volgens u vooral op technologisch vlak grotere samenwerking nodig met de bondgenoten?
‘Omdat het daar zowel gaat om nationale veiligheid en economie als om fundamentele waarden. Het is een moeilijke oefening: welke westerse technologie moet worden beschermd, welke Chinese technologie kan worden aangepast voor gebruik in een open samenleving? Tegelijk moeten nieuwe partnerlanden worden gezocht. Op plaatsen waar marktleider Huawei nog niet verankerd is, moet steun worden verleend voor de installatie van 5G, zodat die naties het voordeel inzien van een tech-toekomst waarin transparantie en dataveiligheid centraal staan’.
De afgelopen maanden was er veel te doen om Evergrande, één van China’s grootste projectontwikkelaars. De gigant kon de schuldenlast van meer dan 300 miljard dollar niet terugbetalen en oprichter Xu Jiayin, ooit China’s rijkste telg, werd onder druk gezet om de bedrijfsschulden deels af te lossen met zijn persoonlijk vermogen. Hoe interpreteert u dat?
‘Vanaf het begin was duidelijk dat Xi weinig vertrouwen heeft in de private sector. Zijn dominante modus is politieke controle over de maatschappij en de markt. Private actoren moeten in het publieke belang handelen, alleen wordt dat laatste door hemzelf bepaald. Jack Ma is een ander voorbeeld. Twee dagen voor zijn Ant Group – met een waarde van 37 miljard dollar – beursgenoteerd zou worden, stak de overheid daar een stokje voor. Dit zijn mannen die tientallen miljoenen bewonderaars hebben in China en daarbuiten. Ze zijn een alternatieve stem, de erkenning die zij genieten is voor Xi problematisch. In de voorbije jaren stelde hij vervolging in tegen elke bron van kennis en kapitaal die buiten de staat opereert, in een poging om een socialistische modelburger te creëren. Diezelfde drang zit in het sociaal kredietsysteem en in het feit dat de leider van 1,4 miljard mensen zich bezighoudt met het aantal uren dat kinderen gamen. Of dat er teveel verwijfde mannen op tv te zien zijn. Zo’n leider heeft China nog nooit gehad’.
Schuilde in Evergrande volgens u dan geen reëel gevaar?
Zeker wel, het concern is al te zeer verbonden met de nadruk op constructie en immobiliën als economische groeimotor. In dat schuldenmodel zit 30 procent van het Chinese bnp verwikkeld, alsook 60 procent van de Chinese spaarcenten. Dat is erg riskant’.
Xi Jinping lijkt in China nog steeds populair
Het is niet omdat het ongenoegen niet zichtbaar is, dat het niet bestaat. Vergeet niet dat de Chinese maatschappij in de voorbije tien jaar veel onvrijer is geworden. Chinese onderzoekers vertellen me dat er geen ruimte meer is voor debat, het intellectuele landschap is een echokamer van Xi geworden. Dat maakt contestatie moeilijk. Toch zie je die soms: toen dokter Li Wenliang, de klokkenluider van de covid-pandemie in Wuhan, stierf, reageerden miljoenen burgers op zijn wanhopige pleidooi voor grotere vrijheid van meningsuiting.
Het ongenoegen laat zich ook aan andere zaken aflezen: de evolutie van geboorte- en huwelijksstatistieken zijn een graadmeter van het optimisme in een maatschappij. Ondanks de afschaffing van de eenkindpolitiek worden er hoe langer hoe minder baby’s geboren: het ging van 1,6 per vrouw in 2017 naar 1,3 in 2020. Idem dito voor de huwelijken: tussen 2013 en 2019 daalde
het aantal burgers dat voor het eerst in het huwelijksbootje stapte met maar liefst 41 procent. Dat kan tellen, toch?’.
Toch wekt Xi de indruk dat hij overal mee weg komt.
‘Ik zie dat als een mengeling van zelfvertrouwen en bravoure. Hij handelt in een Marxistisch-leninistische context: alles wat de partij zegt, is altijd juist. Bovendien wordt China nooit aansprakelijk gehouden: suggereert Xi dat China het klimaat zal redden, dan is dat wereldwijd voorpaginanieuws. Idem dito met de covid-pandemie. Klopt dat wel? Journalisten moeten veel kritischer zijn en uitzoeken hoe de beloftes op lange termijn uitpakken. Dat zou voor verrassende vaststellingen zorgen. Neem de Confucius Instituten. Peking wilde er 1.000 tegen 2020. Wat bleek? Het werden er 541. 54 van de 100 Amerikaanse universiteiten die een dergelijke instelling incorporeerden, sloten die ondertussen omdat ze zich bemoeide met universitaire activiteiten aangaande media, mensenrechten, Tibet, Xinjiang, Taiwan of Hongkong. Hetzelfde gebeurde in tal van Europese landen, alsook in Canada en Australië. Dat verhaal lees ik niet vaak’.
Main Source: Knack.be