Volgens de Nederlandse Ruslandkenner Marcel H. van Herpen (74) moet Poetin bestreden worden met creatieve militaire oplossingen. ‘Denk aan een vreemdelingenlegioen, Europese soldaten, zonder Navo-insignes’.
Ze noemen de Nederlandse auteur en Ruslanddeskundige Marcel H. van Herpen de man met de kristallen bol. Uitgerekend bij de verschijning op 27 februari 2014 van zijn boek ‘Putin’s wars’ – over de Russische agressie in Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne – had de door hem voorspelde annexatie van de Krim plaats. ‘Ik maakte me sinds 2008 steeds grotere zorgen over Poetin’s plannen’, zegt hij, ‘zozeer zelfs dat ik besloot om er één boek over te schrijven. Het zijn er uiteindelijk drie geworden – over de langzame radicalisering van het land, de expansiezucht en de propaganda en desinformatie die daarvoor nodig waren’.
Ook nu wist de Nederlander, die als kind gefascineerd was door de Sovjetunie en in zijn tienerjaren besloot Russisch te leren, dat Poetin Oekraïne zou binnenvallen. ‘Alles kwam samen, er was een window of opportunity dat hij niet ongebruikt kon laten. Je had de covidcrisis, een kersverse Bondskanselier in Duitsland, presidentsverkiezingen in Frankrijk en een intern erg verdeelde VS. Een zwakke vijand dus. Bovendien zwol de retoriek aan, over Oekraïne als onderdeel van de Slavische natie, geen echt land en dus zonder recht op een eigen regering of toekomstplannen.
‘Bedenk daarbij dat de Russische president zich niet meet met Peter de Grote of Catharina de Grote – de eerste was pro-westers, de laatste gaf hoog op van de Verlichtingsideeën – maar wel met Vladimir de Grote, die in 980 Kiev veroverde met een leger van huurlingen en die bekend staat als de bekeerder van Rusland. In november 2016 liet Poetin voor het Kremlin zelfs een 17 meter hoog standbeeld van de man optrekken. En kijk naar gewezen premier Viktor Zubkov, die noemde Poetin ‘een man gezonden door God, gekomen om het imperium te herstellen’. Dat gelooft de Kremlinleider onderhand zelf. Hij ijvert voor de herrijzenis van het laatste koloniale rijk van Europa, de USSR, maar dan zonder de Centraal-Aziatische staten. Louter het Slavische hart, zeg maar. En dat beperkt zich niet tot Oekraïne of Wit-Rusland maar omhelst evengoed de Baltische staten, Georgië en Moldavië. Daarom geloof ik dat de Oekraïense president Zelenski gelijk heeft als hij zegt dat het niet zal ophouden met de inname van Oekraïne.
De Baltische staten zijn wel Navo-landen
van Herpen: Het is voor Poetin een ware obsessie: hij zoekt de grenzen op en lapt daarin ook het conventionele idee aan zijn laars van kernwapenbezit als loutere ontrading. Dat is niet nieuw, denk aan de Zapad (letterlijk: Westen) militaire oefeningen, die werden gehouden in 1999, 2009, 2017 en 2021: ze eindigden met een gesimuleerde aanval op Polen waarbij tactische kernwapens werden gebruikt. Met andere woorden: die tuigen mogen slechts één tiende hebben van de capaciteit van de bom die op Hiroshima werd gedropt, de kernoptie wordt niet uitgesloten. Of zoals vice-Defensieminister Yunus-Bek Yevkurov het op de slotceremonie in september vorig jaar stelde: het gaat erom een ‘resolute aanval uit te voeren die een ontnuchterend effect heeft op de vijand’.
Is het in dat kader dat we de Russische inname moeten zien van Zaporizhzhia, Europa’s grootste nucleaire centrale?
van Herpen: Dat denk ik niet. Het feit dat het complex lange tijd werd beschoten en dat er uiteindelijk brand uitbrak in een van de zijgebouwen, is op zich natuurlijk veelzeggend. Maar als dat zou uitmonden in een kernramp, dan werd de Russische bevolking daar meteen medeslachtoffer van. Daar heeft Moskou geen belang bij. Ik geloof dat die actie er eerder op wijst dat de Russische communicatie en commandostructuur niet optimaal zijn. Dat hoeft niet te verbazen: hoe zou het Russische leger een perfect geoliede machine zijn, als de rest van het land zucht onder corruptie en wanbestuur?
Georgië en Moldavië hebben nu een formele kandidatuur ingediend voor EU-lidmaatschap. EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen reageerde positief op de eerdere vraag van de Oekraïense president Zelenski voor ‘onmiddellijke’ EU-toetreding. De staatshoofden van Bulgarije, Tsjechië, de Baltische staten, Polen, Slovakije en Slovenië steunden dat idee in een open brief. Ondertussen zitten Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Turkije al geruime tijd in de wachtkamer. Wat moet de EU doen?
Van Herpen: EU-toetreding is een lang proces, waarvoor unanieme instemming van alle lidstaten nodig is. Tegelijk denk ik dat het hier een politieke kwestie betreft, eerder dan een economische. We bevinden ons in een heel bijzondere politieke situatie, waar de EU positief op moet antwoorden. Uiteraard moet daar worden bijgezegd dat de voormalige Sovjetstaten stringent toezicht zullen krijgen op het proces dat tot volwaardig EU-lidmaatschap leidt. Maar op dit moment is het signaal belangrijk, evengoed naar die lidstaten toe, als naar Moskou en de rest van de wereld.
De oorlog pakt voorlopig ongunstig uit voor Poetin
van Herpen: Het heldhaftige verzet van de Oekraïeners is lovenswaardig, de blitzkrieg is mislukt. De Russische troepen hadden slechts voor twee dagen eten bij en bovendien wordt het warmer en dreigen de tanks vast te zitten in de modder. Toch ben ik niet optimistisch: voor Poetin heiligt het doel alle middelen. Dat er veel burgerslachtoffers vallen, is geen punt. Als hij niet wint, gaat hij vals spelen. Vergelijk de huidige invasie met een boa constrictor, die zich om het Oekraïense volk rolt en vervolgens zorgt voor een langzame dood door wurging’.
Wat verwacht u dan dat er gebeurt?
van Herpen: Het plan is natuurlijk om Kiev te doen vallen, een pro-Russische regering te installeren en het land in de Russische Federatie te absorberen. Zoals dat ging met het Tsjecho-Slowakije van Gustáv Husák na de Praagse Lente van 1968. Ik geloof evenwel niet dat dit nu lukt: het zogenaamde Oekraïense broedervolk is in de jongste twee, drie generaties extreem anti-Russisch geworden en zal zich niet neerleggen bij een pro-Russische marionettenregime. Bovendien is de jonge generatie Russen, die toegang heeft tot sociale media en niet-gecensureerde nieuwsbronnen, tegen het hele avontuur gekant. Het feit dat in een politiestaat als Rusland al 6000 mensen zijn opgepakt voor hun verzet tegen de oorlog, is hoopgevend. Op termijn ben ik dus wél optimistisch en is zelfs de desintegratie van het regime mogelijk.
Het ongenoegen van jongeren zorgt evenwel niet noodzakelijk voor de val van een autoritair regime
van Herpen: Klopt. De dreiging moet uit zijn eigen omgeving komen. Fundamenteel heb je drie belangrijke machtskernen: de veiligheidsdiensten, het leger en de oligarchen. Die eerste zijn Poetin bijzonder toegewijd en hebben het meeste macht, terwijl de strijdkrachten verderaf staan, zij hebben geen vertegenwoordiger in de Russische Veiligheidsraad. We weten dat er kritiek is binnen het leger, begin februari was er al de open brief van de gepensioneerde kolonel Leonid Ivashov, die nu de officieuze assemblee voorzit van alle Russische officieren. Hij riep daarin op om af te zien van alle oorlogsplannen. Bovendien valt ook te verwachten dat de strategische fouten die nu worden gemaakt, zorgen voor gemor onder de troepen. En wat als de oorlog erg bloedig wordt en er al te veel bodybags naar huis worden gestuurd?
De oligarchen van hun kant zijn niet gelukkig met het avonturisme van hun leider, nu ze zien dat hun villa’s, vliegtuigen en jachten geconfisqueerd en verkocht worden. Alleen hebben de oligarchen geen reële macht. Tegelijk, het kan allemaal erg snel gaan – een militaire coup, een grote spontane volksopstand. En dan liggen de kaarten echt anders.
Gelooft u dat het zonder Poetin echt afgelopen is voor het regime?
Van Herpen: Zijn opvolger zal toch lessen moeten trekken uit Poetin’s daden. Ik geloof niet dat er straks een nog extremistischer leider aantreedt, wel integendeel. Het beleid zal worden omgegooid, met de volgende Russische president zal te praten vallen.
Wat staat het Westen te doen?
Van Herpen;: Actieve Navo-interventie mag dan de rode lijn zijn – wat ik ook onderschrijf – het komt er op aan niet bang te zijn en Oekraïne verder te steunen. Het is vijf voor twaalf, maar het kan en moet. Er valt op dat vlak wat van Poetin te leren. Herinner je hoe de Chelovechki of ‘kleine groene mannetjes’ het bij de annexatie van de Krim hebben klaargespeeld? Ze waren gemaskerd, droegen groene uniformen zonder insignes en Russische wapens, maar de Kremlin-leider ontkende dat het reguliere soldaten waren. We moeten militair creatief nadenken, en bijvoorbeeld een Europees vreemdelingenlegioen organiseren.
Is er voor Poetin nog een weg terug, via een onderhandelde vrede bijvoorbeeld?
Van Herpen: Dat geloof ik niet, dat maakt het ook zo gevaarlijk. Poetin is een oorlogsmisdadiger, het Internationaal Strafhof in Den Haag is de zaak al aan het bekijken en in Duitsland hebben de gewezen ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken, Gerhard Baum en Sabine Leutheusser-Schnarrenberger, donderdag aangekondigd dat ze Poetin in Karlsruhe willen aanklagen wegens misdaden tegen de mensheid, omwille van het bombarderen van Oekraïense ziekenhuizen en crèches.
Het tragische van de hele zaak is dat dit alles niet nieuw is. In Tsjetsjenië werd aan het eind van de vorige en het begin van deze eeuw een tiende van de bevolking uitgemoord – 100.000 mensen – tijdens Poetin’s oorlogen daar. Alleen reageerde de EU nauwelijks, Rusland is er niet eens voor uit de Raad van Europa gezet. En toen de agressie in Donbass en de Krim plaatsvond, kwamen er wel strafmaatregelen maar ze waren te slap en werkten al snel niet meer. Voor de invasie van 24 februari waren in de Oekraïense oorlog al 14.000 doden gevallen. Europa wilde niet zien dat Rusland neokoloniale oorlogen voerde en daarbij ontzettend driest te werk ging. Hadden we Poetin in Tsjetsjenië met verregaande sancties bestraft, dan was de Oekraïense tragedie nooit gebeurd. Daar moeten we lessen uit trekken. Ik ondervind het zelf ook: mijn drie boeken over Poetin’s Rusland leverden wel recensies her en der op, maar het is pas nu dat de telefoon roodgloeiend staat, nu het kalf is verdronken’.
Main Source: Knack.be